Položaj žrtava trgovine ljudima u sudskom postupku – analiza pravosudne prakse kroz praćenje suđenja i sudske presude 2012.
Nastavak monitoringa sudske prakse praćenjem sudskih postupaka od strane istraživača ASTRE i prikupljanjem i analizom presuda u predmetima trgovine ljudima logičan je nastavak u sagledavanju položaja žrtve ovog krivičnog dela u sudskim postupcima u cilju ocene usklađenosti domaćeg zakonodavstva sa međunarodnim standardima u ovoj oblasti, efikasnosti i primene postojećih pravnih normi u praksi, kao i uticaja dosadašnjih edukacija zaposlenih u pravosudnim i drugim državnim organima. Analiza aktuelnih suđenja i sudskih presuda koje su prikupljene tokom 2012. godine, kao i prethodna analiza za 2011. godinu, ima za cilj dalje praćenje i sagledavanje položaja žrtve u sudskom postupku i prati strukturu prethodne analize, kako bi se sagledali svi aspekti ostvarivanja prava žrtve u sudskom postupku. Imajuću u vidu da rezultati prethodne analize ukazuju da položaj žrtava u sudskim postupcima još uvek nije u skladu sa međunarodnim standardima u ovoj oblasti, nastavak praćenja i analiza pravosudne prakse u ovoj oblasti pruža mogućnost da se uoče ključni problemi i prepreke u ostvarivanju prava žrtava trgovine ljudima, ali i mogućnost komparacije dobijenih podataka, naročito u pogledu praćenih sudskih postupaka, kako bi se sagledala implementacija postojećih normi i ocenio uticaj dosadašnjih edukativnih programa u cilju usklađivanja položaja žrtve sa postojećim međunarodnim standardima. Objektivno sagledavanje problema u praksi predstavlja osnov za ispravljanje postojećih nedostataka putem inicijativa za dopunu ili izmenu postojećih zakona ili lobiranjem i daljom edukacijom zaposlenih u pravosuđu u cilju efikasnijeg sprovođenja i implementacije postojećih odredbi.
Dosadašnji rezultati ukazuju da je sveobuhvatan pristup zaštiti interesa i prava žrtava u sudskom postupku nemoguće postići bez poštovanja međunarodnih standarda u ovoj oblasti, dosledne primene postojećih zakonskih odredbi i angažovanja svih učesnika u postupku. Uprkos ostvarenim pomacima na zakonodavnom i institucionalnom nivou, sudska praksa i dalje ne ispunjava u potpunosti osnovne standarde zadate u ključnim međunarodnim dokumentima. Osnovni postulati položaja i prava žrtava krivičnih dela, koji su postavljeni na nivou UN, kao što su pravo na pravičan tretman, poštovanje dostojanstva žrtava, obaveštenost o pravima i ulozi u postupku, zaštita privatnosti i sigurnosti, kao i pravo na obeštećenje, za žrtve trgovine ljudima i dalje predstavljaju teško ostvarive standarde.
Stvaranje i unapređivanje mehanizama zaštite žrtava u sudskom postupku i izbegavanje sekundarne viktimizacije mora predstavljati prioritet u svakom pravosudnom sistemu. Nesporno je da su na zakonodavnom i institucionalnom planu napravljeni značajni i pozitivni pomaci, a napredak je ostvaren i u oblasti edukacije zaposlenih u državnim organima i saradnje sa nevladinim organizacijama. Međutim, uprkos pomacima na generalnom planu, ostvarivanje prava žrtava trgovine ljudima u sudskim postupcima još uvek nije na zadovoljavajućem nivou, a prepreke u ostvarivanju pune zaštite žrtava trgovine ljudima i dalje postoje. Analiza pravosudne prakse na kraju 2012. godine ukazuje na brojne nedostatke, naročito u pogledu nedosledne implementacije postojećeg zakonskog okvira koja negativno utiče na delotvornost postojećih instrumenata koji se odnose na oblast zašite žrtava, sprovođenje postupka i kaznenu politiku. Osnovna prava žrtava, kao što su pravo na zaštitu privatnosti, pravo na pomoć, savetovanje i informisanje o pravima i besplatnu pravnu pomoć, pravo na sigurnost i naknadu štete i dalje se ne ostvaruju u obimu koji bi žrtvama ovog teškog krivičnog dela omogućio minimum standarda zašite.
Analiza pravosudne prakse kroz praćenje suđenja i analizu sudskih presuda urađena je u okviru projekta „Zaštita prava žrtava u Srbiji kroz pružanje pravne pomoći – pristup baziran na ljudskim pravima“ koji je ASTRA realizovala u saradnji sa Holandskimhelsinškim odborom uz podršku holandskog Ministarstva spoljnih poslova (ASTRA).